نکات ایمنی کار در ازمایشگاه شیمی و تامین امنیت و سلامت کارکنان، از مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که بر سر راه مدیران و کارمندان آزمایشگاهی قرار دارند. یکی از مهم‌ترین خطرات موجود در آزمایشگاه‌ها، خطرات فیزیکی است و ما در این مقاله سعی داریم ضمن معرفی این خطرات، موثرترین راه‌های پیشگیری از بروز حوادث را نیز برای شما شرح دهیم.
منظور از خطرات فیزیکی در آزمایشگاه چیست؟
آزمایشگاه‌ها جزو مکان‌هایی هستند که همواره ریسک بروز حادثه در آن‌ها وجود دارد و همه‌ساله، آمار نگران‌کننده‌ای در رابطه با حوادث آزمایشگاهی منتشر می‌شود؛ این موضوع و اهمیت بسیار زیاد سلامت کارکنان، لزوم توجه به دستورالعمل‌های استاندارد و تامین ایمنی در آزمایشگاه را دوچندان می‌کند. خطرات آزمایشگاهی مختلف که سلامت کارمندان را با تهدیدهای جدی مواجه می‌سازند، به دو دسته‌ی کلی: خطرات فیزیکی و خطرات شیمیایی تقسیم می‌شوند. خطرات فیزیکی آزمایشگاهی، آن دسته از حوادثی هستند که به دلایلی غیر از مواد و واکنش‌های شیمیایی آنان اتفاق می‌افتند.
مهم‌ترین دلیلی که سبب بروز حوادث ناشی از خطرات فیزیکی در آزمایشگاه‌ها می‌شوند، عدم توجه به اصول ایمنی و کم‌دقتی شخص آزمایش‌کننده است. حضور در آزمایشگاه و کار با ابزارهای مختلف موجود در آن، نیازمند دقت و حساسیت بالایی است، تا ضمن پیشگیری از بروز حوادث تلخ، نتایج مورد نظر را نیز به‌دنبال داشته باشد. در ادامه، به بررسی این خطرات پرداخته و راه‌های مقابله با حوادث آزمایشگاهی را شرح خواهیم داد.
دستگاه خلاء و خطرات ناشی از آن
یکی از رایج‌ترین حوادث آزمایشگاهی که سبب بروز آسیب‌های جدی برای کارکنان آزمایشگاهی می‌شود، ترکیدن تجهیزات شیشه‌ای و برخورد قطعات ریز آن‌ها با قسمت‌های مختلف بدن افراد است. این حادثه که به‌دلیل وجود اختلاف فشار بین محیط آزمایشگاه و دستگاه خلاء اتفاق می‌افتد، از مهم‌ترین خطراتی است که سلامت کارکنان آزمایشگاهی را با خطرات جدی مواجه می‌سازد. برای جلوگیری از بروز حوادث تلخ مرتبط با این موضوع و تامین ایمنی در آزمایشگاه، رعایت نکات زیر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است:
- بازرسی دقیق دستگاه خلاء قبل از شروع آزمایش و اطمینان از نبود هرگونه ترک یا خراش در آن
- فراهم آوردن شرایطی برای وارد‌آمدن کم‌ترین فشار ممکن به دستگاه خلاء، در هنگام سرهم‌کردن آن
- به‌کاربردن ظروف مناسب برای انجام دادن آزمایش تحت شرایط خلاء
- استفاده از پوشش ایمنی استاندارد در حین آزمایش
- تخلیه‌ی مقدار کمی از فشار دستگاه خلاء قبل از باز کردن درب دستگاه
ایمنی الکتریکی در آزمایشگاه
بخش دیگری از خطرات آزمایشگاهی که حوادث ناگوار بسیاری را در آزمایشگاه‌ها رقم می‌زند، مربوط به جریان الکتریسیته‌ی موجود در فضای آزمایشگاه می‌شود. الکتریستیه یکی از مهم‌ترین نیروهای مورد استفاده در آزمایشگاه‌های شیمی است؛ اما در صورت عدم رعایت استانداردها و نکات ایمنی، سبب بروز حوادث تلخ و جبران‌ناپذیر برای افراد حاضر در آزمایشگاه خواهد شد. آمار نگران‌کننده‌ی حوادث الکتریکی در آزمایشگاه‌ها سبب شده تا کمیته‌های مرتبط، نکات ایمنی کار در ازمایشگاه شیمی را تدوین کنند که خلاصه‌ی این قوانین به شرح زیر است:
- روش قطع برق مرکزی آزمایشگاه را برای استفاده در شرایط اضطراری یاد بگیرید.
- هنگام خارج‌کردن دوشاخه از پریز، از سر دوشاخه بگیرید و به‌هیچ‌عنوان سیم آن را نکشید.
- تمامی دستگاه‌هایی که خیس شده‌اند، قبل از استفاده توسط کارکنان، از سیستم مرکزی برق قطع شوند.
- قبل از اتصال سیم دستگاه‌ها به پریز، از خشک بودن آن‌ها مطمئن شوید.
- از دستگاه‌های دارای سیم‌های فرسوده استفاده نکنید.
- در هنگام بروز آتش‌سوزی‌های الکتریکی، از مواد شیمیایی خشک یا کپسول‌های دی‌اکسیدکربن استفاده کنید.
- تا جایی که ممکن است از سیم‌های رابط استفاده نکنید و در صورت استفاده از آن‌ها، از قرار دادن این سیم‌ها در مسیر‌های تردد خودداری فرمایید.
- سیم‌های اتصال به زمین را برای دستگاه‌های الکترونیکی مورد استفاده قرار دهید.
نکات ایمنی در هنگام کار با ظروف شیشه‌ای
ظروف شیشه‌ای از کاربردی‌ترین تجهیزاتی هستند که در آزمایشگاه‌های شیمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. کاربردهای بسیار زیاد این ظروف، لزوم آشنایی با اصول ایمنی ظروف شیشه‌ای و روش استفاده از آن‌ها را برای جلوگیری از بروز حوادث تلخ، دوچندان می‌کند. مهم‌ترین نکاتی که برای تامین ایمنی در آزمایشگاه به هنگام استفاده از ظروف شیشه‌ای باید در نظر داشته باشید، از قرار زیر هستند:
- برچسب‌گذاری ظروف شیشه‌ای شکسته و جدا نگه‌داشتن آن‌ها از محل سایر پسماندهای آزمایشگاهی
- استفاده از یک پارچه‌ی نواری برای پیچیدن آن دسته از ظروفی که قرار است تحت شرایط فشار یا خلا قرار گیرند.
- دور ریختن تمامی ظروفی که در اثر سرما و گرما، ترک خورده یا لب‌پر شده‌اند.
- استفاده از جارو برای جمع‌آوری ظروف شیشه‌ای شکسته
اصول کلی ایمنی در آزمایشگاه
علاوه بر نکات گفته شده در رابطه با ایمنی الکتریکی، استفاده از تجهیزات شیشه‌ای و کار با دستگاه خلاء، نکات دیگری نیز وجود دارند که توجه به آن‌ها برای تامین ایمنی در آزمایشگاه ضروری هستند. مهم‌ترین نکاتی که کارکنان آزمایشگاهی برای حفظ سلامت خود و پیشگیری از بروز حوادث ناگوار باید به آن‌ها توجه کنند عبارتند از:
- استفاده از ابزارها و پوشش مناسب به‌هنگام کار با ابزارهای داغ و تجهیزات گرمایشی
- استفاده از دستکش و لباس عایق مناسب در‌صورت کار در محیط‌های سرد
- داشتن پوشش حافظتی مناسب به‌هنگام کار با نیتروژن مایع
- استفاده از گوشی‌های حفاظتی در صورت کار در محیط‌های پرسروصدا
- رعایت نکات و تکنیک‌های علمی به‌هنگام جابجایی مواد و ضایعات رادیواکتیو
- پوشیدن لباس‌های محافظتی استاندارد در آزمایشگاه‌هایی که امکان مواجه با تشعشعات رادیواکتیو وجود دارد
- استفاده از عینک‌های محافظ به‌هنگام کار با اشعه لیزر
- خاموش کردن لامپ‌های UV هنگام کار در فضای آزمایشگاه
- مهار تمامی تجهیزات متصل به خلاء با روش‌های استاندارد
- بازدید منظم دستگاه‌های آزمایشگاهی به‌منظور حصول اطمینان از سالم بودن آن‌ها قبل از آزمایش (صدراپژوهش به عنوان بزرگترین مرجع در زمینه‌ی تعمیر و فروش ترازوی آزمایشگاهی، دستگاه‌های زیادی را تعمیر کرده است که به دلیل مشکلات الکترونیک دارای نوسان بوده‌اند یا وزن را به صورت غلط نمایش می‌دادند.)
- نصب علائم هشدار روی تجهیزات معیوب برای جلوگیری از استفاده‌ی آن‌ها توسط سایر سارکنان
- استفاده از چرخ‌‌دستی مخصوص برای حمل سیلندرهای گاز
مطلبی که مطالعه فرمودید، به بررسی مبحث خطرات فیزیکی در آزمایشگاه پرداخته و عواملی را که سبب بروز حواث مرتبط در آزمایشگاه‌های شیمی می‌شوند، معرفی می‌کند. در این مطلب به مهم‌ترین خطراتی که سلامت کارکنان آزمایشگاهی را باخطر مواجه می‌سازند اشاره کرده و راهکارهای لازم را برای تامین ایمنی در آزمایشگاه شرح دادیم.
