راهنمای خرید ترازوی آزمایشگاهی و طلافروشی

1- دقت (Readability)

دقت اولین عامل در انتخاب یک ترازو است. ترازوها با دقت‌های مختلف تولید می‌شوند و هر کدام کارایی خاص خود را دارند. فاکتور دقت در ترازوها به میزان رقم‌های بعد از اعشار اشاره دارد و هر قدر که یک ترازو دقیق‌تر باشد، در حقیقت تعداد رقم‌های بیشتری را  بعد از اعشار محاسبه می‌کند.

بازه‌ی دقت ترازوهای آزمایشگاهی بین یک رقم تا هفت رقم پس از اعشار است. یعنی 0.1 گرم تا 0.1 میکروگرم. البته باید در نظر داشت که ترازوهای با دقت بالاتر از 10 میکروگرم (0.00001 گرم) فقط در جاهای خاص استفاده می‌شوند و عمومیت ندارند.

در ایران دقت یک ترازوی طلافروشی باید حداقل 0.01 گرم باشد. کلمه‌ی حداقل به این معناست که ما می‌توانیم برای فروشگاه خود دقت بالاتر از این را تهیه کنیم. اما با توجه به این که در ازای بالاتر رفتن دقت، قیمت ترازو نیز بالا می‌رود، این کار اصلا به صرفه نیست. ترازوهای دو رقم اعشار در بازار طلای ایران به ترازوهای سه صفر نیز مشهور هستند. البته در نظر داشته باشید که این نام‌گذاری اصولا هیچ مبنای علمی ندارد.

از طرفی ترازوهای 3 تا 5 رقم اعشار بیشتر در آزمایشگاه‌های علمی کاربرد دارند و شرایط نگهداری از آن‌ها نیز تا حدودی متفاوت است. ما در بخش تاثیرات محیطی به طور مفصل در مورد شرایط نگهداری ترازوها صحبت می‌کنیم و در اینجا فقط به صورت خلاصه می‌گوییم که این ترازوها با توجه به حساسیت بسیار بالایی که دارند، نباید در معرض تغییرات محیطی مانند تغییر دما، تکان خوردن، مجاورت با باد و … قرار بگیرند.

بنابراین پیش از اقدام به خرید ترازو، باید دقیقا بدانیم که ترازوی تهیه شده دقیقا در کجا و به چه منظوری استفاده می‌شود. خصوصا اگر قرار است برای آماده‌سازی نمونه برای ورود به یک دستگاه استفاده شود، باید بدانیم که دقت مورد نیاز برای آن دستگاه مربوطه چقدر است.

2- ظرفیت (Capacity)

بعد از دقت، موضوع ظرفیت اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. همانطور که ترازوها در دقت‌های متفاوتی عرضه می‌شوند، هر ترازو ظرفیت خودش را دارد و متناسب با محیط خودش استفاده می‌شود. ظرفیت ترازو، ماکسیمم میزان وزنی است که آن ترازو می‌تواند تحمل و اندازه‌گیری کند و ما مجاز نیستیم وزن بالاتر از آن مقدار روی ترازو قرار دهیم.

ظرفیت ترازو نیز مانند دقت، کاملا به استفاده‌ی شما از آن بستگی دارد. برای انتخاب ظرفیت مناسب، بررسی کنید که سنگین‌ترین وزن نمونه‌ی شما چقدر است. یا اگر صاحب یک طلافروشی هستید، ببینید که بیشترین اندازه‌ی مورد نیاز در کار با ترازو چه میزان است. آیا واحد صنفی شما یک مغازه‌ی کوچک در یک خیابان دورافتاده است که روزانه بیشترین ظرفیت مورد نیازتان 50 گرم است؟ یا صاحب یک بنک‌داری طلا هستید و به ترازوهای با ظرفیت بالاتر نیاز دارید؟

با توجه به این که در یک دقت ثابت، هر قدر ظرفیت بالاتر رود، قیمت ترازو هم زیادتر می‌شود، این نکته اهمیت دارد که ترازو با ظرفیت مناسب تهیه شود. زیرا در غیر این صورت هزینه‌ی زیادی به شما تحمیل می‌شود. از طرفی انتخاب ترازو با ظرفیت کمتر از نیاز شما می‌تواند برای شما دردسر درست کند. در نظر داشته باشید که ترازوها نمی‌توانند وزن بالاتر از ظرفیت را تحمل کنند و در صورت قرارگیری وزن بالاتر، آسیب می‌بینند.

در ایران به طور مرسوم برای طلافروشی‌ها دو ظرفیت 600 گرم و 3 کیلوگرم استفاده می‌شود. اما ظرفیت‌های دیگر نیز وجود دارد که می‌تواند نیازهای یک طلافروشی را برطرف سازد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد بخش ترازوی طلافروشی را مطالعه نمایید.

3- تکرارپذیری ترازو (Repeatability)

تکرارپذیری ترازو خصوصا در آزمایشگاه‌ها اهمیت زیادی دارد. تکرارپذیری یا همان Repeatability به این معناست که اگر در شرایط یکسان، چند مرتبه پشت سر هم یک وزنه را روی ترازو قرار دهیم، هر بار عدد وزن را درست نشان دهد. ترازویی که این شرایط را داشته باشد، یک ترازوی تکرارپذیر است. اما در دنیای واقعی این اتفاق نمی‌افتد. یعنی هیچ یک از تجهیزات اندازه‌گیری تکرارپذیری 100% ندارند. به همین دلیل شرکت‌های سازنده‌ی ترازو یک بازه را مشخص می‌کنند. مثلا ±0.002 گرم. این عدد به این معناست که ترازوی ما مجاز است تا این میزان خطا در وزن نشان دهد.

البته عدد تکرارپذیری برای هر برند و هر دقتی متفاوت است. اما به طور کل شرکت‌های تولیدکننده‌ی ترازو تلاششان این است که این عدد را به صفر نزدیک کنند.

در نظر داشته باشید که این موضوع در برخی کسب و کارها حساسیت بالاتری دارد. مثلا اگر شما قصد تهیه ترازو برای آزمایشگاه داروسازی دارید، آن‌جا اهمیت بالایی پیدا می‌کند. زیرا کم و زیاد شدن دوز دارو می‌تواند آسیب‌های جانی در پی داشته باشد. اما شاید در یک آزمایشگاه کنترل کیفی معدن آن‌چنان اهمیت نداشته باشد.

یک طلافروشی نیز از مکان‌هایی است که این عدد در آن اهمیت پیدا می‌کند. تصور کنید شما پیش روی مشتری خود، دوبار یک قطعه‌ی طلا را روی ترازو قرار می‌دهید و دو عدد مختلف نمایش داده می‌شود. این کار باعث می‌شود اعتبار و آبروی شما نزد مشتری خدشه‌دار شود. بنابراین تلاش کنید ترازویی تهیه کنید که عدد تکرارپذیری آن پایین باشد.

4- نوع کالیبراسیون ترازو (Calibration)

موضوع بعدی مساله‌ی کالیبراسیون ترازو است. همانطور که می‌دانید، ترازوها به صورت دوره‌ای نیاز به کالیبراسیون دارند. کالیبراسیون ترازو به معنای بررسی مطابقت و صحت اندازه‌گیری ترازو در مقایسه با وزنه‌ی مرجعی است که از قبل وزن آن را می‌دانیم. اگر بخواهیم این جمله را به صورت ساده بیان کنیم، معنای کالیبراسیون این است که ما از قبل یک وزنه داریم و اندازه‌ی آن را می‌دانیم. حال با توجه به اندازه‌ی وزنه‌ی معلوم، صحت اندازه‌گیری ترازوی خود را می‌سنجیم.

پروسه‌ی کالیبراسیون در ترازو به دو صورت دستی یا اتوماتیک است. در کالیبراسیون دستی، ترازو توسط اپراتور کالیبره می‌شود. اما در کالیبراسیون اتوماتیک، کارخانه‌ی سازنده از قبل یک وزنه داخل ترازو قرار داده است و تنها با فشردن یک دکمه، کالیبراسیون به صورت اتوماتیک انجام می‌شود.

یکی از موضوعات مهم در مورد وزنه‌های کالیبراسیون، این است که همه‌ی آن‌ها به یک اندازه دقیق نیستند. وزنه‌های کالیبراسیون کلاس‌های مختلف دارند. معمولا ترازوهایی که کالیبراسیونشان داخلی یا اتوماتیک است، از وزنه‌های کلاس مرغوب استفاده می‌کنند و این موضوع خودش باعث بالا رفتن دقت آن‌ها می‌شود.

همانطور که مشخص است، کالیبراسیون تکنیک جدیدتر و پیچیده‌تری است. بنابراین ترازوهای مجهز به اتوکالیبره، قیمتشان نیز بالاتر است.

در مورد انتخاب بین ترازوهای اتوکالیبره و کالیبره دستی، توصیه می‌شود ترازوی اتوکالیبره تهیه شود. زیرا اول به دلیل وزنه‌ی دقیق‌تر و دوم به دلیل عدم دخالت کاربر، دقیق‌تر هستند. نکته‌ی آخر هم این که درست است ترازوی اتوکالیبره قیمتش بالاتر است، اما شما در کنار خرید یک ترازوی کالیبره دستی، باید یک وزنه هم تهیه کنید و این موضوع تا حدی قیمت این دو را به هم نزدیک می‌کند.

5- واحدهای اندازه‌گیری ترازو (Units)

شاید این موضوع در ترازوهای امروزی آنچنان مساله نباشد. اما هنوز هم ترازوهایی هستند که واحدهای اصلی را به صورت کامل ندارند. تمام ترازوها واحد اصلی گرم را دارند. اما برخی برندها یکی از واحدهای پرکاربرد مانند میلی‌گرم را ندارند. مثلا برند KERN آلمان یکی از برندهایی است که در برخی مدل‌ها میلی‌گرم را ندارد. حال اگر شما قصد محلول‌سازی در آزمایشگاه خود را داشته باشید، حتما با این ترازو به مشکل بر می‌خورید.

یا به عنوان مثال اگر شما صاحب یک طلافروشی باشید، حتما یکی از واحدهای پر کاربرد برای شما واحد «قیراط» است. اگر این موضوع برایتان اهمیت دارد، حتما ترازویی تهیه کنید که مجهز به این واحد باشد.

نکته‌ی دیگری که در مورد ترازوهای طلافروشی باید به آن دقت کنید، این است که سعی داشته باشید ترازوی شما وزن 10 سوت را اندازه‌گیری کند و حتما روی این وزن تکرارپذیر باشد.

6- محیط اطراف ترازو و مسائل فیزیکی

این موضوع هم خصوصا در کارهای آزمایشگاهی در مورد ترازوهای با دقت بالا اهمیت پیدا می‌کند. همانطور که می‌دانید، ترازوهای چهار رقم اعشار و بالاتر از آن، یک محفظه‌ی شیشه‌ای دارند که بالای کفه‌ی ترازو قرار می‌گیرد و اجازه نمی‌دهد که جریان هوا بر روی پروسه‌ی توزین تاثیر بگذارد. البته در برخی از ترازوهای سه رقم نیز این محفظه‌ی شیشه‌ای وجود دارد. اما به طور کل این موضوع در مورد ترازوهای با دقت پایین الزامی نیست.

مساله‌ی دیگری که در مورد ترازوهای دقیق اهمیت دارد، موضوع میز توزین است. میز توزین میزی است که از یک چهارچوب محکم برخوردار است و تا حد بسیار خوبی جلوی لرزش و تکان‌های ترازو را می‌گیرد. البته این موضوع هم مانند محفظه‌ی ترازو، برای ترازوهای با دقت پایین کاربردی ندارد. اما هر قدر دقت ترازو بالاتر می‌رود، حساسیت آن زیادتر می‌شود و این عوامل محیطی روی آن تاثیرات بیشتری می‌گذارند.

مسائل دیگری از جمله تغییر دما، تغییر فشار هوا و … نیز می‌تواند در مواقعی بر پروسه‌ی توزین تاثیر بگذارد. بنابراین بهتر است که شرایط و محیط اطراف ترازو یک محیط پایدار باشد تا از به وجود آمدن هر گونه اختلال جلوگیری شود. ما قبلا در مقاله‌ی ترازوی آزمایشگاهی، سعی کردیم نکات مهم در مورد خرید این محصول را ذکر کنیم.

7- پورت‌های خروجی ترازو

مساله‌ی خروجی‌های ترازو چیزی است که مخصوصا در سال‌های اخیر اهمیت بالایی پیدا کرده است. ترازوها امکانات زیادی دارند و گاهی لازم است که توسط پورت‌های خروجی خود، به سیستم‌های دیگر متصل شوند. به عنوان مثال یکی از این امکانات، ثبت وزن‌های قرارگرفته به صورت لحظه‌ای است. برای این موضوع ترازو باید به کامپیوتر متصل شود. یا مثلا هر زمان کاربر خواست، بتواند عدد نمایش داده شده را پرینت بگیرد. در این صورت ترازو باید به پرینتر وصل شود.

کاربرد دیگری که اتصال ترازو به کامپیوتر دارد، برای نرم‌افزارهای حسابداری است که اتفاقا اخیرا این قابلیت زیاد استفاده می‌شود. یعنی طلافروش‌هایی که به دنبال خرید ترازو هستند، دنبال ترازوهایی هستند که که قابلیت اتصال به کامپیوتر داشته باشد.

مرسوم‌ترین پورت خروجی در ترازوها، پورت RS-232 است. اما برخی ترازوهای جدید پورت‌های USB نیز دارند و این امکان، کار را تا حد زیادی آسان کرده است. بنابراین اگر قصد اتصال ترازو به نرم‌افزار، نمایشگر خارجی، پرینتر یا … را دارید، حتما ترازویی تهیه کنید که این قابلیت را داشته باشد.