آسییب‌های ارگونومیک در آزمایشگاه‌های شیمی، جزو آن‌دسته از خطراتی هستند که متاسفانه آن‌طور که باید مورد توجه قرار نمی‌گیرند؛ اما درعین حال، سلامت کارکنان آزمایشگاهی را با تهدیدهای جدی مواجه می‌سازند. در ادامه به بررسی خطرات ارگونومی در آزمایشگاه‌های شیمی پرداخته و فاکتورهای ضروری برای تامین ایمنی در آزمایشگاه و جلوگیری از بروز آسیب‌های اسکلتی‌عضلانی را بیان خواهیم کرد.
خطرات ارگونومیکی و نقش آن‌ها در کاهش ایمنی در آزمایشگاه
ایمنی در آزمایشگاه، مبحث بسیار گسترده‌ای است و موضوعات مختلفی را نیز دربرمی‌گیرد. در کنار موضوعات مهمی مانند: آسیب‌های فیزیکی در آزمایشگاه‌های شیمی، خطرات شیمیایی در آزمایشگاه‌ها و ایمنی تجهیزات آزمایشگاهی، ارگونومی در آزمایشگاه نیز یکی از مباحث بسیار مهمی است که اغلب مورد بی‌توجهی کارکنان آزمایشگاهی قرار گرفته و آسیب‌های متعددی را برای آنان به‌همراه می‌آورد.
کارکنان آزمایشگاه‌های شیمی همواره مستعد آسیب‌های اسکلتی و عضلانی متعددی هستند که در حین انجام فعالیت‌های معمول، مانند کار با میکروسکوپ و پیپیت‌کردن، برای آنان اتفاق می‌افتد. آسیب‌های اتفاق افتاده برای این افراد، در طول زمان شدیدتر شده و ممکن است صدمات جبران‌ناپذیری را برای آنان به‌همراه داشته باشد. برای جلوگیری از بروز چنین اتفاقی، شناسایی آسیب‌های حرکتی و آشنایی با ارگونومی کار در آزمایشگاه‌های شیمی یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که در راستای تامین ایمنی در آزمایشگاه باید مورد توجه قرار گرفته و پیش‌بینی‌های لازم در این زمینه به‌عمل آید.
قبل از این‌که به سراغ ارگونومی کار با دستگاه‌های پرکاربرد آزمایشگاهی برویم، اجازه دهید چند نکته‌ی کلی برای جلوگیری از بروز آسیب‌های اسکلتی‌عضلانی را که رعایت آن‌ها برای کارکنان الزامی است، بیان کنیم. مهم‌ترین نکراتی که رعایت آن‌ها برای تمامی کارکنان آزمایشگاهی ضروری است، به شرح زیر هستند:
- استفاده از صندلی مناسب با پشتی استاندارد
- استفاده از زیرپایی برای کاهش ارتفاع صندلی کار و جلوگیری از آویزان شدن پاها در حین کار
- پرهیز از ایستادن طولانی مدت برای انجام کارها
- استفاده از کفش مناسب
- در دسترس قرار دادن لوازم پرکاربرد برای جلوگیری از ترددها و حرکات غیرضروری
- حفظ حالت استاندارد و طبیعی شانه‌ها، بازوها و مچ دست‌ها در هنگام کار
- خودداری از حرکات سریع و مکرر
- استفاده از دستکش‌هایی که از سایز و انعطاف مناسب برخوردار باشند
- به‌کاربردن ابزارها و تجهیزاتی که انده‌ی آن‌ها مناسب سایز دست باشند
فاکتورهای ارگونومیکی برای کار با میکروسکوپ
میکروسکوپ، یکی از رایج‌ترین تجهیزات مورد استفاده در آزمایشگاه‌های شیمی است و کارکنان آزمایشگاهی قسمت عمده‌ای از زمان خود را صرف کار کردن با این دستگاه می‌کنند. در ادامه به معرفی فاکتورهایی که درهنگام کار با میکروسکوپ باید مورد توجه قرار گیرند، می‌پردازیم:
- نشستن در نزدیک سطح کار
- پرهیز از تکیه‌دادن به لبه‌های سخت
- قراردادن آرنج‌ها در دوطرف بدن
- تنظیم‌کردن ارتفاع میکروسکوپ با صندلی کار برای قرارگرفتن بدن در حالت مستقیم
- قرار دادن میکروسکوپ در لبه‌ی میز برای پرهیز از خم‌شدن کمر در هنگام کار
- انجام حرکات کششی هر یک ساعت
- استراحت چشم‌ها هر ۱۵ دقیقه بک‌بار
پارامترهای ارگونومی برای پیپت‌کردن در آزمایشگاه
پیپت‌کردن یکی از فعالیت‌های پرتکرار در آزمایشگاه‌های شیمی و از جمله کارهایی است که عدم توجه به اصول ایمنی مطرح شده در رابطه با آن، سلامت کارکنان آزمایشگاهی را با خطرات جدی مواجه خواهد کرد. وضعیت بدنی نامناسب در هنگام کار، حرکات مکرر دست‌ها و مچ‌ها، واردآمدن فشار زیاد به انگشت شست و ایستادن طولانی مدت، از جمله عواملی هستند که سبب کاهش ایمنی در آزمایشگاه و بروز آسیب‌های اسکلتی‌عضلانی برای کارکنان می‌شوند. مهم‌ترین نکاتی که هنگام پیپت‌کردن باید مدنظر قرار داده شوند، از قرار زیر هستند:
- پرهیز از چرخش مچ دست در هنگام پیپت‌کردن
- مناسب‌بودن ارتفاع صندلی با سطح انجام کار
- وارد‌آوردن حداقل فشار ممکن در هنگام پیپت‌کردن
- به‌کار بردن پیپت متناسب با سایز دست
- استفاده از پیپت‌های سبک برای کم‌کردن فشار وارد شده به دست
- کارکردن با پیپت‌های الکترونیکی
- استراحت کردن هر ۲۰ دقیقه یک‌بار
- خودداری از مکش دهانی
- فوت‌نکردن پیپت هنگام تخلیه
ارگونومی کار با کامپیوتر در آزمایشگاه‌های شیمی
برخی از متداول‌ترین آسیب‌های اسکلتی کارکنان آزمایشگاهی، به‌دلیل رعایت نکردن ارگونومی استفاده از کامپیوتر اتفاق می‌افتند؛ از این‌رو یکی از مهم‌ترین نکاتی که برای تامین ایمنی در آزمایشگاه باید مورد توجه قرار گیرد، رعایت ارگونومی کار با کامپیوتر است. در ادامه به معرفی فاکتورهایی که برای کار با کامپیوتر باید رعایت شوند، می‌پردازیم:
- حفظ فاصله‌ی ۴۰ تا ۸۰ سانتی‌متری نمایشگر و محل نشستن فرد
- هم‌سطح بودن محل قرارگرفتن نمایشگر و سر
- استفاده از زیرپایی مناسب
- قرار دادن موس و صفحه‌کلید در ارتفاع مناسب و جلوگیری از خم‌شدن مچ دست هنگام کار
- استراحت سه تا پنج دقیقه‌ای بعد از هر نیم‌ساعت کار مداوم با کامپیوتر
آسیب‌های ناشی از رعایت‌نکردن ارگونومی کار با هودهای آزمایشگاهی
محدودیت‌های حرکتی موجود هنگام کار با هودهای آزمایشگاهی، مهم‌ترین دلیلی است که به بروز آسیب‌های اسکلتی‌عضلانی منجر شده و سلامت کارکنان آزمایشگاه را با خطر روبرو می‌کند. برای جلوگیری از قرارگرفتن بدن در وضعیت نامناسب و به حداقل‌رساندن ریسک بروز آسیب برای این افراد، رعایت نکات زیر ضروری هستند:
- قرار دادن وسایل مورد نیاز در نزدیک‌ترین مکان ممکن برای جلوگیری از ایجاد کشیدگی در بدن
- داشتن حداقل فاصله‌ی ۱۵ سانتی‌متری با دستگاه هود و فراهم‌آوردن شرایط مناسب برای جریان هوا
- استفاده از صندلی‌های استاندارد و ارگونومیک برای قرار گرفتن بدن در شرایط مناسب و جلوگیری از ایجاد فشار
- به‌کاربردن زیرپایی مناسب در هنگام کار به‌صورت ایستاده
- پوشاندن لبه‌های تیز هود با اسفنج، به‌منظور جلوگیری از ایجاد فشار روی مچ و ساعد دست‌ها و بروز التهاب در آن‌ها
- استراحت و کشش بدن به‌صورت منظم برای کاهش فشار وارد شده روی اسکلت و عضلات
- تمیزکردن شیشه‌ی هود برای کم‌کردن فشار روی چشم و جلوگیری از قرار گرفتن بدن در وضعیت نامناسب
- تنظیم روشنایی هود و اطمینان از مناسب‌بودن نور دستگاه برای جلوگیری از واردآمدن فشار مضاعف به بینایی
در این مطلب به بررسی خطرات ارگونومی در آزمایشگاه‌های شیمی پرداخته و با بیان استاندارد‌های کار با دستگاه‌های متداول در این محیط‌ها، روش‌های تامین ایمنی در آزمایشگاه را مورد بررسی قرار دادیم. خوشحال می‌شویم شما هم نظرات و تجربیات خود را در این زمینه با ما در میان بگذارید.
