دستگاه‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی جزو عواملی هستند که در صورت بی‌توجهی به استانداردهای موجود در رابطه با آن‌ها، سبب بروز حوادثی تلخ در محیط‌های آزمایشگاهی خواهند شد. در این مقاله از سری مقالات ایمنی در آزمایشگاه، به بیان خطرات ناشی از تجهیزات آزمایشگاهی پرداخته و استانداردهای کار با آن‌ها را شرح خواهیم داد.
دستگاه‌های سرمازا و خطرات ناشی از آن ها
دستگاه‌های سرمازا یکی از رایج‌ترین دستگاه‌های مورد استفاده در آزمایشگاه‌های شیمی هستند و برای نگهداری آن دسته از مواد شیمیایی که نیاز به دمای پایین دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. محتمل‌ترین خطرات ناشی از دستگاه‌های سرمازا، انفجار مواد شیمیایی ناسازگار درون آن‌ها و انتشار بخارات سمی از داخل این تجهیزات است. برای تامین ایمنی در آزمایشگاه و مقابله با حوادث احتمالی، تمامی کارکنان آزمایشگاهی باید با استانداردهای کار و نگهداری از این دستگاه‌ها آشنا بوده و آن‌ها را رعایت کنند.
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در این زمینه باید به آن توجه شود، قرار دادن محتویات شیمیایی در داخل محفظه‌های ثانویه‌ی غیرقابل نفوذ است. موضوع دیگری که توجه به آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، استفاده از ظروف پلاستیکی بزرگ برای نگهداری از ظروف شیشه‌ای کوچک است. با توجه به احتمال وجود بخارات سمی و قابل اشتعال در داخل تجهیزات سرمازا، در هنگام استفاده از این دستگاه‌ها باید به این احتمال توجه شده و نکات ایمنی لازم رعایت شود.
موضوع دیگری که در رابطه با دستگاه‌های سرمازا مطرح می‌شود، برچسب‌گذاری نمونه‌های قرار داده شده در داخل آن‌ها است. برای این‌کار باید از برچسب‌های ضدآب یا پوشیده از نوارهای براق استفاده شده و روی این برچسب‌ها اطلاعات کامل نمونه و نام مالک درج شود. توجه به سازگاری مواد شیمیایی قرار داده شده در دستگاه‌های سرمازا، از دیگر موضوعات بسیار مهمی است که باید دقت لازم در رابطه با آن انجام شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، مقاله‌ی خطرات شیمیایی در آزمایشگاه را مطالعه فرمایید.
نکته‌ی بسیار مهم دیگری نیز در این زمینه وجود دارد و آن‌هم قرار ندادن مواد شیمیایی قابل انفجار در یخچال‌های معمولی است. برای تامین ایمنی در آزمایشگاه، باید مواد شیمیایی منفجر شونده حتما در یخچال‌های ضدانفجاری که مخصوص این مواد ساخته شده‌اند، نگهداری شوند. درباز نبودن ظروف حاوی مواد شیمیایی نیز از دیگر نکاتی است که در رابطه با ذخیره مواد در داخل دستگاه‌های سرمازای آزمایشگاهی باید به آن توجه شود. آخرین موردی که در رابطه با این دستگاه‌ها باید مدنظر قرار داده شود، قررا ندادن مواد غذایی در یخچال‌های نگهداری مواد شیمیایی است؛ این‌کار سبب بروز آسیب‌های جدی شده و سلامت کارکنان را با خطرات متعددی روبرو می سازد.
نکات ایمنی در رابطه با دستگاه‌های گرمازا
دستگاه‌های گرمازا از دیگر تجهیزات پرکاربرد در آزمایشگاه‌های شیمی هستند و کار کردن با آن‌ها نیازمند دقت فروان است. جلوگیری از ریختن هرگونه ماده شیمیایی روی دستگاه‌های گرمازا، اولین نکته‌ای است که تمامی کارکنان باید به آن دقت کنند. استفاده نکردن از آون برای خشک‌کردن مواد شیمیایی فرار، نکته‌ی بسیار مهم دیگری است که ریسک بروز حوادث تلخ را کاهش داده و سبب تامین ایمنی در آزمایشگاه می‌شود.
موضوع مهم دیگری که هنگام کار با تجهیزات گرمازا باید مورد توجه کارکنان آزمایشگاهی قرار گیرد، استفاده از دستکش‌های مخصوص است. در کنار این موضوع، خاموش کردن دستگاه‌ها بلافاصله پس از اتمام آزمایش نیز از موضوعات بسیار مهمی است که لازم است به آن توجه شود. برای جلوگیری از بروز انفجارهای ناشی از بخارات سمی منتشر شده از دستگاه‌های گرمازا، دریچه‌های تهویه‌ی هوای این تجهیزات باید همواره باز بوده و به‌صورت مستقیم به خروجی متصل شده باشند.
خطرات ناشی از دستگاه سانتریفیوژ
سانتریفیوژها یکی از حساس‌ترین تجهیزات آزمایشگاهی به‌شمار می‌روند و کار با آن‌ها نیازمند دقت بسیار است. رعایت حداکثر دور و وزن مشخص شده برای دستگاه، از مهم‌ترین نکاتی است که به هنگام کار با این دستگاه‌ها باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. مساله‌ی مهم دیگری که برای تامین ایمنی در آزمایشگاه در مواقع روشن بودن سانتریفیوژها باید مد نظر قرار داده شود، روشن بودن هود در پروسه‌ی آزمایش است؛ این‌کار برای در امان ماندن از ذرات آلوده‌ی ریزی است که زمان روشن بودن دستگاه به بیرون پرتاب می‌شوند.
توصیه‌های ایمنی در رابطه با دستگاه فراصوت
احتمال ایجاد آسیب‌های شنوایی و تولید هواپخش‌های بسیار، مهم‌ترین خطرات کار با دستگاه‌های فراصوت هستند و سلامتی کارکنان آزمایشگاهی را با خطرات جدی مواجه می‌سازند. برای مقابله با خطر پخش‌شدن هوا پخش‌ها در فضای آزمایشگاه، بهتر است این دستگاه‌ها در حین کار، زیر هود قرار داده شوند. انجام آزمایش در داخل محفظه‌های مقاوم به صوت یا استفاده از محافظ‌های گوش نیز از دیگر اقداماتی هستند که در صورت کار با این تجهیزات باید به آن‌ها توجه شود. پرهیز از تماس مستقیم بدن با مواد تحت امواج فراصوت نیز نکته‌ی بسیار مهم دیگری است که برای تامین ایمنی در آزمایشگاه و حفظ سلامتی کارکنان باید مورد توجه قرار گیرد.
معرفی خطرات احتمالی دستگاه اتوکلاو
یکی از مهم‌ترین مواردی که در هنگام کار با دستگاه اتوکلاو باید به آن دقت شود، ممنوع بودن اتوکلاو کردن مواد اشتعال‌زا، رادیواکیتو، خورنده و تبخیرشونده است. پرنکردن محفظه‌ی دستگاه بیشتر از نصف ظرفیت آن و قراردادن اشیا تیز در داخل محفظه‌ی مخصوص نیز از جمله نکاتی هستند که در صورت کار با اتوکلاو باید در نظر گرفته شوند. نکته‌ی دیگری که در رابطه با این دستگاه باید حتما رعایت شود، استفاده از انبر برای خارج کردن بقایای ظروف شکسته‌ی داخل دستگاه است.
نکات ایمنی کار با دستگاه‌های تحت فشار
این دستگاه‌ها به دلیل فشار بالای داخل آن‌ها یکی از خطرسازترین تجهیزات آزمایشگاهی هستند و رعایت نکات ایمنی استفاده از آن‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد. اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که برای کار با این دستگاه‌ها باید لحاظ شود، استفاده از پوشش‌های حفاظتی مناسب است. موضوع مهم دیگری که رعایت آن سبب تامین ایمنی در آزمایشگاه و جلوگیری از بروز حادثه می‌شود، باز نکردن درب دستگاه بلافاصله بعد از اتمام آزمایش است؛ برای این‌کار باید منتظر شد تا فشار دستگاه کاهش یابد و سپس درب دستگاه را باز کرد.
در این مقاله، خطرات ناشی از تجهیزات آزمایشگاهی مورد بحث قرار گرفت و ضمن معرفی دستگاه‌های مهم آزمایشگاهی، نکات ایمنی کار با آن‌ها نیز معرفی شد. رعایت نکات گفته‌شده در این مطلب کمک بزرگی به بالا رفتن ایمنی در آزمایشگاه کرده و سلامتی کارکنان را تضمین می‌کند.
